De Tour de France Femmes start vandaag in het centrum van Clermont Ferrand, waar een vulkanische kathedraal staat. Het gebied rond Clermont Ferrand is bij geologen bekend om de Chaine des Puys(zie etappe 9). Ter herinnering: het is een 32 km lange keten van 80 vulkanen. De Puy de Dôme is de beroemdste en meest prominente.
Terwijl de helikopters rond het startpunt cirkelen, krijg je zeker een goed zicht op de vulkaankegelketen. Je aandacht wordt echter al snel getrokken door de grote zwarte romaans-gotische kathedraal Notre Dame de l’Assomption. Het torent boven de stad uit. De enorme, donkergekleurde kathedraal uit de dertiende eeuw met zijn prominente torenspitsen en verfijnde architectonische details is een iconisch gezicht. Dit komt niet in de laatste plaats door het speciale type gesteente dat wordt gebruikt voor de bouw. Het is een vulkanische kathedraal!
De stenen van de kathedraal
De volledige muren en torenspitsen van de kathedraal zijn gemaakt van blokken zwarte gestolde lava, Pierre de Volvic genaamd. Door zijn hardheid en homogene textuur, die talrijke kleine onregelmatig gevormde belletjes (vacuolen) bevat, is dit basaltgesteente zowel een sterk als licht materiaal dat gemakkelijk te bewerken is. De bouwmeesters hadden het geluk dat ze dit uitstekende bouwmateriaal in de buurt hadden. Hierdoor konden ze zo’n enorme kathedraal ontwerpen met slanke en hoge torens en veel kleine details.
In de tijd dat onze vulkaankathedraal werd gebouwd (vanaf 1248) was het natuurlijk onmogelijk om zware materialen over langere afstanden over land te vervoeren. De bouwers moesten vertrouwen op lokale bronnen. Pierre de Volvic wordt ongeveer 20 km ten noordwesten van Clermont Ferrand gedolven. Tegen het einde van de rit van vandaag bereiken de renners het dorp Volvic, in Frankrijk vooral bekend om zijn mineraalwaterbron. De rotsen worden gewonnen uit een lavastroom van de meest noordelijke vulkaan van de Chaine des Puys, de Puy de la Nugère (ten westen van Volvic).
De vulkanische oorsprong van het bouwmateriaal
Onze vulkaankathedraal is gebouwd van – eh ja – vulkanisch bouwmateriaal. De Puy de la Nugère is een uitgedoofde stratovulkaan. Het had een complexe geschiedenis met verschillende uitbarstingen die resulteerden in de vorming van een cilindrische kegel met een gelaagde structuur. Tegenwoordig is de vulkaan bedekt door een dicht bos, maar de structuur met zijn 82 meter brede hoofdkrater is nog steeds zichtbaar in het landschap.
De lava waaruit de bouwstenen van de kathedraal afkomstig zijn, kwam vrij tijdens een van de meest recente uitbarstingen 10.000 jaar geleden. Het had een zeer hoog gasgehalte (water, kooldioxide en zwaveldioxide) en de uitbarsting was dus zeer explosief. Een klein deel van het gas zat vast in de lava. Het grootste deel kwam echter in een dichte wolk in de atmosfeer terecht, samen met aerosoldeeltjes, -druppels en -as. Een prominent voorbeeld van een soortgelijke vulkaan die nog steeds actief is, is de Eyjafjallajökull in IJsland. Je herinnert je misschien nog wel dat er tijdens een recente uitbarsting in 2010 zo’n grote aswolk vrijkwam dat het vliegverkeer over de hele wereld enkele dagen werd verstoord. Een ander voorbeeld is de Tamboravulkaan. De uitbarsting van deze vulkaan in 1815 veroorzaakte een wereldwijde klimaatanomalie. Dat resulteerde in een landbouwramp en hongersnood in Midden- en Zuid-Europa en Noordoost-Amerika.
Pionier: Katia Krafft
Om de intensiteit van vulkaanuitbarstingen te ervaren, moet je de volgende trailer bekijken van een film uit 2022 over het leven en de carrière van baanbrekend vulkanoloog Katia Krafft en haar man Maurice.
Het echtpaar documenteerde en leverde foto- en filmmateriaal van bijna alle vulkaanuitbarstingen tussen 1975 en 1992. Ze schreven ook verschillende boeken over actieve vulkanen over de hele wereld. Daarnaast gaven ze de bevolking in de buurt van de vulkanen voorlichting over de mogelijke gevaren. De bijdragen van Katia Krafft zijn opmerkelijk. Zij was een van de weinige vulkanologen die zich tot aan de rand van de kraters waagde om de uitstoot van gassen te meten en mineraalmonsters te verzamelen.
Bouwen aan de toekomst
Er zijn verschillende andere steensoorten met een magmatische oorsprong maar met andere eigenschappen, zoals graniet of tufsteen, die voor verschillende doeleinden in de bouw worden gebruikt. Tegenwoordig wordt slechts een verwaarloosbaar deel van de nieuwe gebouwen opgetrokken uit natuursteen. Beton is veruit het populairste bouwmateriaal. De wereldwijde productie van beton is echter verantwoordelijk voor 8-10% van de wereldwijde koolstofuitstoot. Zouden lokale natuurlijke bouwstenen eenCO2-neutraal alternatief kunnen zijn voor de huidige bouwindustrie?
